„მაქსველის დემონი (Maxwell Demon)“  - სტატისტიკურ ფიზიკაში მიჩნეულია შოტლანდიელი ფიზიკოსის, ჯეიმს მაქსველის მიერ გამოგონილ  თეორიულ ექსპერიმენტად, რომელმაც გვიჩვენა, რომ ამ პროცესს მივყავართ ენთროპიის შემცირებისაკენ ანუ თერმოდინამიკის მეორე კანონის დარღვევისკენ.

ფიზიკოსებმა  მე-19 საუკუნის ეს თეორიული ექსპერიმენტი განახორციელეს.

სტატიაში -- "Demons, Entropy and the Quest for Absolute Zero" - ფიზიკოსი, მარკ რაიზენი (Mark G. Raizen) აღწერს, თუ როგორ შეიძლება გაუხშოებული აირის გაცივება  თითქმის ნულოვან ტემპერატურამდე - კელვინის მემილიონედ გრადუსამდე. ჯერ საჭიროა, კელვინის შკალით ერთ მეასედ გრადუს ტემპერატურამდე გაცივებული აირი მივიღოთ ე.წ. მაგნიტური ქვემეხის საშუალებით (რომელიც ამ სტატიაშია აღწერილი). შემდეგ, "თითო ფოტონით გაცივების" (single-photon cooling) ტექნიკის გამოყენებით დაიწყება გაყინვის პროცესი. 

"თითო ფოტონით გაცივების" მეთოდი იყენებს ცალმხრივი გასასვლელის იდეას, რომელიც შთაგონებულია მე-19 საუკუნის ფიზიკოსის ჯეიმს მაქსველის თეორიული ექსპერიმენტით ("დემონით"). დიდი შოტლანდიელი ფიზიკოსი თეორიულად მსჯელობდა ასეთი "დემონის" - ცალმხრივი გასასვლელის - შესახებ, რომელიც შესაძლებელს გახდიდა აირის ატომების კონცენტრირებას უფრო მცირე მოცულობაში, მისი ტემპერატურის გაზრდის გარეშე, ანუ შესაბამისად, მისი ენთროპიის შემცირებით. ეს ოინი დაარღვევდა თერმოდინამიკის მეორე კანონს, რომლის მიხედვითაც ენთროპია ვერასოდეს ვერ შემცირდება.

იხილეთ რაიზენის აღწერილი გაცივების პროცესის ანიმაციური ილუსტრაცია.

ვრცლად: Scientific American